------------------------------------------------------------------

Kto może skorzystać z urlopu wychowawczego?

Prawo do urlopu wychowawczego posiada osoba sprawująca osobistą opiekę na dzieckiem własnym, swojego małżonka lub dzieckiem przysposobionym na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej. Czas sprawowania opieki powinien trwać przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5 roku życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności (niezależnie od tego czy w orzeczeniu tym zawarto wskazania dotyczące potrzeby osobistej opieki), przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia.

Osoby sprawujące, co do zasady, osobistą opiekę w Polsce, a których wyjazd poza terytorium kraju ma charakter krótkotrwały, nie tracą prawa do skorzystania z urlopu wychowawczego.

Osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem może korzystać z przysługującego jej uprawnienia w ciągłości lub w nie więcej niż 4 częściach, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko ww. wieku oraz może przystąpić do ubezpieczeń z tytułu sprawowania osobistej opieki kolejno nad kilkorgiem dzieci.

Podleganie ubezpieczeniom.

Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają następujące osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem:

1) osoby, które prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy i zaprzestały jej prowadzenia albo zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie art. 14a ust. 1d ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej,

2) osoby, które prowadziły inną niż określoną w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r., przez okres co najmniej 6 miesięcy i które zaprzestały jej prowadzenia,

3) zleceniobiorcy, którzy wykonywali pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, przez okres co najmniej 6 miesięcy i którzy zaprzestali jej wykonywania,

4) osoby współpracujące, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez okres co najmniej 6 miesięcy z osobami, o których mowa w pkt 1-3, i które zaprzestały tej współpracy,

5) osoby duchowne, podlegające z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym przez okres co najmniej 6 miesięcy.

Osoby objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu.

UWAGA!

Wyżej wymienione tytuły do ubezpieczeń określone sformułowaniami „prowadziły pozarolniczą działalność”, „wykonywali pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia” i „współpracowały z osobami, o których mowa w pkt 1-3” przez okres co najmniej 6 miesięcy należy rozumieć jako podleganie przez okres co najmniej 6 miesięcy ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów wskazanych w pkt 1-5, przy czym dodatkowo warunek opłacania składek powinien być spełniony w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność, osób z nimi współpracujących, a także osób duchownych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenie. Przerwy zaś w opłacaniu składek spowodowane były jedynie pobieraniem świadczeń z ubezpieczenia chorobowego wynikającego z danego tytułu do ubezpieczeń, np. zasiłek macierzyński nabyty z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Warunek prowadzenia pozarolniczej działalności przez okres co najmniej 6 miesięcy jest spełniony także wtedy, gdy osoba podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzonej działalności dobrowolnie, na swój wniosek i opłacała składki.

Osoby objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu tylko wtedy, gdy nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu. Mają również możliwość zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego także członków rodziny, którzy nie są ubezpieczeni w tym zakresie.

Wyłącznie obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu podlegają osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem, które nie spełniają warunków do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o których mowa wyżej w punktach 1-5.

Osoby te z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie podlegają ubezpieczeniom rentowym, chorobowemu, wypadkowemu ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Obowiązujące zasady.

Prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem albo ubezpieczeniami jako: osoba pobierająca zasiłek macierzyński, osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, czy osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem, z tytułu którego podlega wyłącznie ubezpieczeniu emerytalnemu.

Prawo do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniem emerytalnym z tego tytułu albo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi jako: osoba pobierająca zasiłek macierzyński, osoba przebywająca na urlopie wychowawczym oraz osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem.

Prawo do finansowania składek z budżetu państwa, jeżeli jedno z rodziców przebywa na urlopie wychowawczym, a drugie jednocześnie spełnia ww. warunki określone w pkt 1-5, przysługuje osobie przebywającej na urlopie wychowawczym.

UWAGA! W przypadku małżonków, podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym przez jedno z nich, uniemożliwia podleganie ubezpieczeniom z tytułu sprawowania osobistej opieki nad drugim dzieckiem. Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku osób samotnie wychowujących dziecko (np. małżonków rozwiedzionych). Sytuacja ubezpieczeniowa jednego małżonka nie powinna mieć wpływu na sytuacje drugiego.

Osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym albo odpowiednio ubezpieczeniu emerytalnemu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych.

Okres podlegania ubezpieczeniom rozpoczyna się od dnia określonego w oświadczeniu, o którym mowa w art. 36 ust. 15 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. dnia rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym oświadczenie zostało złożone, do dnia wskazanego w oświadczeniu jako dzień zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Wyjątek od tej zasady stanowi objęcie odpowiednimi ubezpieczeniami osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem, z dniem wcześniejszym niż dzień złożenia wniosku, o ile osoba ta o to wnioskuje i pod warunkiem, że ten dzień jest dniem (te dni są dniami) wolnymi od pracy.

Podstawa wymiaru składek.



Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, tj. kwota 520,00 zł.

Zasady finansowania składek.

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne albo odpowiednio na ubezpieczenie emerytalne za osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem finansuje budżet państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Za osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem nie są natomiast opłacane składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych.

Płatnik składek.

Rolę płatnika składek dla osób sprawujących osobistą opiekę nad dzieckiem pełni Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który:

• dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i odpowiednio do ubezpieczenia zdrowotnego, na podstawie danych zawartych w oświadczeniu,

• dokonuje zgłoszenia wyrejestrowania z ubezpieczeń, w przypadku ustania warunków uzasadniających opłacanie składek,

• sporządza dokumenty rozliczeniowe za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniom, w terminie do 15 dnia następnego miesiąca.

Co złożyć w ZUS?

Zgłoszenia do ubezpieczeń osób sprawujących osobistą opiekę nad dzieckiem dokonuje się w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, po złożeniu odpowiednich dokumentów, tj.:

• oświadczenia o zamiarze podlegania odpowiednio ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym albo ubezpieczeniu emerytalnemu,

• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka,

• orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności (jeżeli dziecko posiada takie orzeczenie).

W oświadczeniu o zamiarze podlegania ubezpieczeniom należy podać:

• imię i nazwisko osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem oraz jej PESEL (jeśli nie nadano jej tego numeru, podaje ona serię i numer dowodu osobistego lub paszportu),

• miejsce zamieszkania,

• dzień rozpoczęcia oraz zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,

• imię i nazwisko dziecka oraz datę jego urodzenia,

• informację o ostatnim okresie ubezpieczenia,

• informację o korzystaniu lub nie przez drugiego rodzica z uprawnień do podlegania ubezpieczeniom jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński lub z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo jako osoba sprawująca opiekę nad małym dzieckiem.

UWAGA!

O wszelkich zmianach w stosunku do danych wskazanych w oświadczeniu osoba, która je złożyła, zobowiązana jest zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych w terminie 7 dni od dnia zaistnienia tych zmian poprzez przekazanie odpowiedniego zgłoszenia – zmiana oświadczenia.

Druki oświadczeń a także inne wyjaśnienia w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym osób sprawujących osobistą opiekę nad dzieckiem można pobrać na stronie ZUS – www.zus.pl, w zakładce POLECANE/ Osobista opieka nad dzieckiem od 01.09.2013 r.

Podstawa prawna: art. 1 ustawy z 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r., poz. 983).

Redakcja: Oddział ZUS w Siedlcach
EŁ